فناوری بلاک چین با بیت کوین شکل گرفت. اما این فناوری خیلی زود توانست کاربردهای نوینی بیابد و اکنون برخی کارشناسان از احتمال تحولی جدی در الگوی وب و ایجاد وب نامتمرکز سخن می‌گوید. نشریه گاردین به تازگی در مقاله‌ای مفصل به واکاوی این پدیده از زوایای مختلف پرداخته است. آنچه می‌خوانید، ترجمه کامل این مطلب است که در دو قسمت آماده شده است.
وب نامتمرکز (decentralized web) که گاهی DWeb هم نامیده می‌شود می‌تواند دست شرکت‌های بزرگ را از کنترل اطلاعات کاربران کوتاه کند. اما وب نامتمرکز دقیقا چگونه عمل می‌کند و چه وقت می‌توانیم به آن برسیم؟
مدتی پیش بود که اعلام شد گوگل قصد دارد با همکاری مقامات دولت چین، نسخه‌ای سانسور شده موتور جستجوی خود را در اختیار شهروندان این کشور قرار داد. البته مقامات گوگل این خبر را تایید یا رد نکردند. از سویی دیگر، حدود ۸۰۰ نفر از پیشگامان وب (از جمله برنرز-لی که وب را به جهانیان عرضه کرد) در نشستی در سان‌فرانسیسکو به بررسی راهکارهایی برای محدودسازی غول‌هایی نظیر گوگل و فیسبوک در دسترسی به اطلاعات کاربران پرداختند.
این گردهمایی «نشست وب نامتمرکز» (Decentralised Web Summit) نام داشت که از ۳۱ جولای تا ۲ آگوست برگزار شد و موسسه «آرشیو اینترنت» (Internet Archive) نیز میزبانی آن را بر عهده داشت. طرفداران وب نامتمرکز خواستار شکل‌گیری یک وب جدید و بهتر هستند که در آن، همه مردم بدون نیاز به شرکت‌های بزرگی که از داده‌های کاربران برای کسب سود استفاده می‌کنند و زمینه را برای جاسوسی حکومت‌ها فراهم می‌سازند، بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. طرفداران این جنبش، پروژه‌ها و نرم‌افزارهای مختلفی را نیز در دست تهیه دارند. تامین مالی این پروژه‌ها نیز بر عهده طرفداران این جنبش است.
به خاطر افشاگری‌های صورت گرفته توسط ادوارد اسنودن و فاش شدن قضیه کمبریج آنالیتیکا و نقش آن در استفاده از داده‌های کاربران فیسبوک، نگرانی‌های عمومی درباره جاسوسی و حریم خصوصی افزایش یافته است. همچنین به لطف سریال کمدی «سیلیکون ولی» (Sillicon Valley) نیز تعداد کسانی که از مفهوم وب نامتمرکز آگاه شده‌اند افزایش یافته است. در این سریال، بازیگر نقش اول استارتاپی را برای ایجاد یک «اینترنت جدید» راه‌اندازی می‌کند.
وب نامتمرکز چیست؟
وب نامتمرکز مشابه وب کنونی است، با این تفاوت که به واسطه‌های متمرکز کنونی وابسته نیست. در نخستین روزهای شکل‌گیری وب جهانی (که از سال ۱۹۸۹ آغاز شد)، رایانه کاربران به صورت مستقیم به یکدیگر متصل می‌شد و خبری از سرورهای مرکزی واسطه نبود. اما از اوایل قرن ۲۱ و شکل‌گیری نسل دوم وب (Web 2.0)، ارتباطات بین کاربران و به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات به شکلی دیگر درآمد و اکنون سال‌هاست که این ارتباط به واسطه سرورهای متمرکزی که توسط شرکت‌هایی نظیر گوگل، فیسبوک، مایکروسافت و آمازون صورت می‌گیرد. امروزه تقریبا هر نوع ارتباط با کاربری دیگر از طریق این واسطه‌ها صورت می‌گیرد.
منیب علی (Muneeb Ali) بنیانگذار بلاک‌استک (Blockstack) است که پلتفرمی برای ایجاد برنامه‌های غیرمتمرکز به شمار می‌رود. او می‌گوید: «لپ‌تاپ‌های ما فقط یه یک صفحه نمایشگر تبدیل شده‌اند. بدون سرورهای ابری عملا هیچ کاری نمی‌توانیم انجام دهیم.»
وب نامتمرکز به منظور تمرکززدایی از امور مختلف شکل می‌گیرد تا دیگر برای ارتباط با هم نیازمند این واسطه‌ها نباشیم. به جای اینکه این واسطه‌ها انبوهی از اطلاعات را در اختیار بگیرند، کاربران خودشان به مدیریت داده‌های خویش و تبادل مستقیم پیام با سایر کاربران در شبکه می‌پردازند.
ضرورت وب نامتمرکز : چرا نیاز به الگویی جایگزین داریم؟
قرار داشتن حجم زیادی از داده‌های کاربران در دست چندین شرکت سبب می‌شود مخاطره مربوط به هک شدن این داده‌ها نیز افزایش یابد. همچنین کار دولت‌ها برای جاسوسی، سانسور و نفوذ به حریم خصوصی کاربران نیز ساده‌تر می‌شود. اگر هر کدام از این واسطه‌ها به هر دلیلی از بین بروند، داده‌ها و ارتباطات صورت گرفته کاربران نیز از بین می‌رود.
مساله بعدی به حفظ حریم خصوصی مربوط می‌شود. مدل کسب‌وکار بسیاری از این شرکت‌ها به گونه‌ای است که به راحتی از اطلاعات خصوصی افراد برای شناسایی مشتریان بالقوه و تبلیغات هدفمند استفاده می‌کنند.
وب نامتمرکز خطر سوء‌استفاده شرکت‌های بزرگ از داده‌های کاربران را از بین می‌برد
بروستر کیل (Brewster Kahle) مدیر مجموعه «آرشیو اینترنت» است. او می‌گوید: «عملکرد این شرکت‌ها هراس‌آور است، زیرا اطلاعات زیادی درباره ما در دست دارند. طرفداران وب نامتمرکز می‌گویند که این الگوی نوین، همان خدمات فعلی شرکت‌های بزرگ را به آنها ارایه می‌دهد، با این تفاوت که نامتمرکز بوده و هراس‌آور نیست. وب نامتمرکز به کاربران وعده می‌دهد که حریم خصوصی‌شان کاملا محفوظ بوده و کنترل داده‌ها در دست خود کاربران خواهد بود. همچنین امکان از بین رفتن داده‌ها به خاطر مشکلات مختلف نیز وجود ندارد. در الگوی وب نامتمرکز، دیگر دولت چین نمی‌تواند وب‌سایتی که از نظرش نامناسب است را فیلتر کند، زیرا اطلاعاتی که به دست کاربر میرسد از یک سرور مرکزی نمی‌آید و می‌تواند از هر نقطه‌ای در دنیا ارسال شود.
تفاوت‌های فنی وب نامتمرکز با وب کنونی
الگوی نوین وب نامتمرکز، دو تفاوت اساسی با وب کنونی دارد. مت زوموالت (Matt Zumwalt) مدیر برنامه در شرکت پروتکل لبز (Protocol Labs) است. این شرکت در زمینه طراحی سامانه‌ّها و بازارهای وب نامتمرکز فعالیت دارد.
اولین تفاوت به نوع ارتباط رایانه‌ها به هم مربوط می‌شود. در وب نامتمرکز، الگوی همتا به همتا (peer-to-peer) حاکم است. در این الگو، رایانه‌تان بخشی از نقش سرورهای مرکزی را بر عهده می‌گیرد. دومین تفاوت به محل نگهداری اطلاعات و بازیابی آنها مربوط می‌شود. در حال حاضر ما از پروتکل‌های http و نیز https برای دستیابی به اطلاعات موجود در وب استفاده می‌کنیم. پیوندهایی این چنینی، محتوای مورد نظر کاربر را بر اساس موقعیت آن پیدا می‌کنند و به رایانه می‌گویند که آن اطلاعات را با پروتکل مربوطه دریافت کند.
اما در وب نامتمرکز، پیوندها دیگر اطلاعات را نه بر اساس موقعیت ذخیره، بلکه بر اساس محتوای آنها می‌یابند. در واقع، یک پیوند به جای اینکه به سراغ مکانی مشخص برود، به سراغ محتوایی مشخص می‌رود. این رویکرد محتوامحور سبب می‌شود بتوان وب‌سایت‌ها و فایل‌ها را به شیوه‌هایی مختلف از یک رایانه به رایانه‌ای دیگر فراخواند و ذخیره کرد. در این شیوه، دیگر نیازی به اتکا به یک سرور مشخص به عنوان واسطه برای تبادل اطلاعات نخواهد بود.
آقای زوموالت می‌گوید: «در الگوی کنونی وب، رایانه به سمت یک موقعیت مکانی خاص می‌رود و فرض می‌کند که اطلاعات فقط در آنجا وجود دارد. همین ویژگی است که موجب ایجاد انحصار می‌شود، زیرا هر فرد یا شرکتی که کنترل آن موقعیت ذخیره اطلاعات را در دست داشته باشد، می‌تواند به اطلاعات موجود نیز دسترسی داشته باشد.
ارتباط وب نامتمرکز با بلاک چین
فناوری بلاک چین یک فناوری امن و رمزنگاری‌شده است که ارزهایی دیجیتالی نظیر بیت کوین از آن استفاده می‌کنند. این فناوریک دفتر کل نامتمرکز که جزییات تراکنش‌های صورت گرفته در شبکه در آن ثبت می‌شود. این دفتر کل نامتمرکز در محیطی که کاربران یکدیگر را نمی‌شناسند و به یکدیگر اعتماد ندارند، مالکیت ارز دیجیتال تبادل شده بین کاربران را نشان می‌دهد.
بلاک چین در واقع یک دفتر کل است که به شکل توزیع شده در شبکه قرار دارد.
با وجود اینکه نخستین کاربردهای بلاک چین به تراکنش‌های مربوط به ارزهای دیجیتال خلاصه می‌شد، این فناوری اکنون کاربردهای دیگری نیز یافته است که می‌تواند در راستای توسعه وب نامتمرکز باشد. ثبت جابه‌جایی داده‌ها، ثبت نام کاربری و حتی ذخیره اطلاعات از جمله این کاربردها به شمار می‌روند. حتی از ارزهای دیجیتال نیز برای ایجاد وب نامتمرکز استفاده می‌شود.
برای مثال، شرکت پروتکل لبز در آگوست ۲۰۱۷ یک ارز دیجیتال به نام فایل‌کوین (Filecoin) را عرضه کرد و توانست مبلغ ۲۰۵ میلیون دلار سرمایه نیز برای آن جمع‌آوری کند. هدف از این پروژه این است که کاربران را تشویق کند رایانه خود را در اختیار شبکه نامتمرکز ذخیره داده‌ها قرار دهند. این پروژه به دنبال ایجاد یک بازار باز برای ذخیره داده‌هاست.
اگر ظرفیت اضافی در رایانه خود دارید، می‌توانید آن را در اختیار شبکه قرار دهید تا داده‌های کاربران بر روی آن ذخیره شود. در عوض این کار نیز مقداری فایل‌کوین به عنوان دستمزد دریافت خواهید کرد. اگر نیاز به فضای بیشتر برای ذخیره فایل‌های خودتان دارید، می‌توانید کاربری دیگر را در شبکه بیابید و به ازای استفاده از ظرفیت ذخیره در رایانه او، مقداری فایل‌کوین به او بدهید. همه این تراکنش‌ها در بلاک چین ذخیره می‌شود.
قسمت دوم این مطلب را اینجا بخوانید.
